Η επιθετικότητα αποτελεί ένα ευρύ φάσμα επιθετικών ή και καταστρεπτικών τρόπων συμπεριφοράς, οι οποίοι μπορούν να εκδηλωθούν με ποικίλους τρόπους και κατευθύνονται συνειδητά ή ασυνείδητα εναντίον ανθρώπων, ζώων, αντικειμένων ή ακόμα και του ίδιου του εαυτού. Είναι ένα είδος συναισθηματικής αντίδρασης του ατόμου, μία μορφή έντονης συναισθηματικής συμπεριφοράς.
Η παιδική επιθετικότητα και αντιδραστικότητα αποτελoύν το 1/3 των προβλημάτων συμπεριφοράς που απασχολούν τους ψυχολόγους και τους παιδαγωγούς, καθώς επίσης αποτελούν κομμάτι της συμπεριφοράς που απασχολεί σημαντικά τους γονείς. Είναι η εχθρική διάθεση του παιδιού να προκαλέσει ζημιά. Μία συμπεριφορά θεωρείται επιθετική όταν διαταράσσει την ομαλή συμβίωση της οικογένειας, την λειτουργία του σχολικού πλαισίου, όταν θέτει σε κίνδυνο το παιδί ή άλλους και δεν μειώνεται με τους διάφορους τρόπους διαπαιδαγώγησης. Τα συναισθήματα που πυροδοτούν την επιθετικότητα είναι ο φόβος, η απογοήτευση, ο θυμός και η ματαίωση.
Οι πρώτες επιθετικές συμπεριφορές εμφανίζονται κατά το πρώτο έτος της ηλικίας, ενώ συνήθως κορυφώνονται στην ηλικία των 2 εώς 3 ετών, όπου τα παιδιά βιώνουν έντονα συναισθήματα, τα οποία δεν μπορούν να εκφράσουν με το λόγο και δεν έχουν τον αυτοέλεγχο ώστε να σταματήσουν. Η παιδική επιθετικότητα μπορεί να εκφραστεί με διάφορους τρόπους ανάλογα με την ηλικία, το γνωστικό επίπεδο και το κοινωνικό-οικονομικό περιβάλλον. Οι τρόποι που ένα παιδί εκδηλώνει την επιθετικότητα του είναι οι εξής:
- Σωματικός (χτυπήματα, κλωτσιές)
- Λεκτικός (φωνές, βρισιές, ουρλιαχτά)
- Ψυχολογικός (απειλές, πίεση)
- Καταστροφικός (καταστροφή αντικειμένων ή περιουσίας)
- Παθητική επιθετικότητα (ειρωνική ομιλία, απόρριψη)
Αιτίες εκδήλωσης της επιθετικής συμπεριφοράς
Η επιθετική συμπεριφορά που εκδηλώνουν τα παιδιά δεν είναι ενστικτώδης ή τυχαία. Αντίθετα, πυροδοτείται από εξωτερικούς παράγοντες και καταστάσεις που δημιουργούν στα παιδιά έντονα αρνητικά συναισθήματα. Οι λόγοι που ένα παιδί μπορεί να συμπεριφερθεί επιθετικά συνοψίζονται στα παρακάτω:
- Τύποι γονέων: οι αυστηροί γονείς έχουν υπερβολικές προσδοκίες και απαιτήσεις, με αποτέλεσμα τα παιδιά τους να μην μπορούν να τους ικανοποιήσουν. Οι παραχωρητικοί γονείς δεν θέτουν όρια, ενώ οι αδιάφοροι γονείς παραμελούν τα παιδιά τους τα οποία ζητούν την αγάπη και την προσοχή τους.
- Ανταγωνισμός και σύγκριση μεταξύ των αδελφών
- Μίμηση: η μίμηση και η παρατήρηση συμπεριφοράς είναι ένας τρόπος μάθησης και απόκτησης ικανοτήτων. Αν τα παιδιά έχουν επιθετικούς γονείς ή εκτίθενται σε βίαια πρότυπα, υπάρχουν σημαντικές πιθανότητες να μιμηθούν και να υιοθετήσουν τη βίαιη συμπεριφορά
- Κακοποίηση και παραμέληση του παιδιού
- Σημαντικές αλλαγές στο οικογενειακό πλαίσιο: τα οικονομικά προβλήματα, οι διαταραγμένες σχέσεις γονέων, ένα νέο μέλος στην οικογένεια, μία μετακόμιση κ.α. αποτελούν γεγονότα που προκαλούν ένταση και ανησυχία στα παιδιά
- Τηλεοπτικά προγράμματα και βιντεοπαιχνίδια που προάγουν τη βία: αυτά τα προγράμματα ενισχύουν τη διαμόρφωση επιθετικής νοοτροπίας και απευαισθητοποιούν το παιδί απέναντι στις επιθετικές πράξεις
- Αλλαγή σχολικής βαθμίδας: η είσοδος του παιδιού στα διαφορετικά σχολικά πλαίσια αποτελεί σημαντική μετάβαση καθώς καλείται να προσαρμοστεί σε ένα νέο κοινωνικό περιβάλλον. Σ’ αυτήν την περίπτωση μπορεί να εμφανιστούν επιθετικές συμπεριφορές κυρίως σε παιδιά που δεν είναι πλήρως αποδεκτά από τους συμμαθητές τους.
Πότε πρέπει οι γονείς να απευθυνθούν σε ειδικό;
Οι γονείς και το παιδί θα ήταν χρήσιμο να επισκεφθούν έναν ειδικό όταν η επιθετική συμπεριφορά του παιδιού γίνεται προβληματική. Αυτό σημαίνει ότι συμβαίνει σε τακτά χρονικά διαστήματα και περιέχει στοιχεία μίσους, σκληρότητας και εκδίκησης απέναντι σε ανθρώπους ή ζώα, ενώ το παιδί αδυνατεί να ελέγξει τη συμπεριφορά του, ώστε να σταματήσει να προκαλεί κακό στους άλλους.
Τέλος, οι γονείς θα πρέπει πάντα να θυμούνται ότι η επιθετικότητα του παιδιού, είναι μία μορφή επικοινωνίας και αναζήτησης προσοχής. Με τον δικό τους τρόπο, τα παιδιά ζητούν προσοχή, κατανόηση και φροντίδα. Αυτό που πρέπει να κάνουν είναι τα ακούσουν. Έτσι, θα αποκτήσουν όλα τα εφόδια για να προσαρμοστούν και να εκφράζονται με κοινωνικά αποδεκτούς τρόπους.
