ΔΕΠΥ και δυσκολίες στις κοινωνικές σχέσεις
Η ΔΕΠΥ (Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής/Υπερκινητικότητα)είναι από τις συχνότερες νευροβιολογικές καταστάσεις της παιδικής και εφηβικής ηλικίας, καθώς εμφανίζεται στο 5-8% των παιδιών από τα οποία εκτιμάται ότι το 60% θα έχουν συμπτώματα και στην ενήλικη ζωή.
Η ΔΕΠΥ μπορεί να προκαλέσει σοβαρές δυσκολίες στις κοινωνικές σχέσεις και τη διατήρηση φιλίας, καθώς τα άτομα με ΔΕΠ-Υ μπορεί να δυσκολεύονται να ελέγξουν τον εαυτό τους, να παρεξηγούν εύκολα, να τσακώνονται συχνά ή να βαριούνται, οδηγώντας έτσι σε αστάθεια στις φιλίες τους. Η παρορμητικότητα και η δυσκολία στην επικοινωνία μπορεί να οδηγήσει σε παρεξηγήσεις, οι οποίες επιδεινώνουν τις σχέσεις. Κατ’ επέκταση, η επαναλαμβανόμενη εμπειρία συγκρούσεων και απογοήτευσης μπορεί να οδηγήσει σε κοινωνική απομόνωση. Η μη επίλυση αυτών των δυσκολιών μπορεί να οδηγήσει σε αισθήματα αποτυχίας, απογοήτευσης και κατάθλιψης.
Σύμφωνα με έρευνες, τα παιδιά με ΔΕΠΥ δυσκολεύονται στην δημιουργία φιλίας, αλλά και στην διατήρησή της για αρκετό διάστημα. Επίσης, βιώνουν πιο έντονα την ματαίωση και την απογοήτευση από τις φιλικές σχέσεις απ’ ό,τι τα συνομήλικα παιδιά χωρίς ΔΕΠΥ. Η παρορμητικότητα και η υπερκινητικότητα είναι κάποια από τα χαρακτηριστικά του παιδιού, τα οποία δυσκολεύουν τους συνομήλικούς τους. Ταυτόχρονα, το παιδί με ΔΕΠΥ δυσκολεύεται στην κατανόηση των συναισθημάτων των άλλων, στην διαχείριση των δικών του συναισθημάτων και στην εφαρμογή των κανόνων στο παιχνίδι.
Απορριπτική είναι η στάση των δημοφιλών παιδιών απέναντι σε παιδιά με ΔΕΠΥ, καθώς και παιδιών που τα γνωρίζουν για πολύ μικρό χρονικό διάστημα. Επίσης, τα παιδιά με ΔΕΠΥ συχνά δεν έχουν σταθερές δυαδικές φιλίες. Οι δυσκολίες στις κοινωνικές σχέσεις είναι εμφανείς καθώς μια έρευνα σε πληθυσμό παιδιών με διάγνωση ΔΕΠΥ, ηλικίας 7-9 ετών, έδειξε ότι το 52% των παιδιών είχαν απορριφθεί από την ομάδα των συνομηλίκων και μόνο το 1% αυτών ήταν δημοφιλή ανάμεσα στους συνομηλίκους. Από άλλες επιστημονικές μελέτες έχει φανεί ότι αυτές οι δυσκολίες στις φιλικές σχέσεις οφείλονται στη ΔΕΠΥ αυτή καθαυτή και όχι στη συνύπαρξή της με προβλήματα συμπεριφοράς ή με άγχος.
Η έρευνα, με επικεφαλής το Κέντρο Κοινωνικής, Γενετικής & Αναπτυξιακής Ψυχιατρικής (SGDP) του King’s College διερεύνησε τις συσχετίσεις μεταξύ των συμπτωμάτων της ΔΕΠΥ και της κοινωνικής απομόνωσης στην παιδική ηλικία, διαπιστώνοντας ότι τα παιδιά που παρουσιάζουν αυξημένη υπερκινητικότητα ή παρορμητισμό αντιμετωπίζουν αυξημένο κίνδυνο να βιώσουν κοινωνική απομόνωση καθώς μεγαλώνουν.
Οι μελετητές ερεύνησαν 2.232 παιδιά ηλικίας 5, 7, 10, και 12 ετών και διαπίστωσαν ότι τα παιδιά με ΔΕΠΥ αντιμετώπιζαν μεγαλύτερο κίνδυνο να βιώσουν περιθωριοποίηση σε μεταγενέστερη φάση της παιδικής τους ηλικίας και ότι η κοινωνική απομόνωση ήταν πιο πιθανή στα παιδιά που εμφάνιζαν υπερκινητικότητα. Αντίθετα, τα συμπτώματα της ελλειμματικής προσοχής από μόνα τους δεν συνδέονταν με φαινόμενα περιθωριοποίησης.
Η Katherine Thompson, επικεφαλής συγγραφέας της μελέτης, δήλωσε: «Η αρνητική αλληλεπίδραση με τους συνομηλίκους μπορεί να οδηγήσει αυτά τα παιδιά σε περιθωριοποίηση, απόρριψη, μοναξιά και, τελικά, απομόνωση. Η προσπάθεια καταπολέμησης των αρνητικών προκαταλήψεων γύρω από τη νευροποικιλομορφία θα βοηθούσε να μειωθούν τα περιστατικά κοινωνικής απομόνωσης αυτών των παιδιών».
Οι γονείς συχνά δυσκολεύονται να βοηθήσουν τα παιδιά τους να διατηρήσουν και να καλλιεργήσουν τις φιλίες τους, όμως οφείλουν να σταθούν δίπλα τους και να τα βοηθήσουν. Ας δούμε πώς:
- Στηρίζουμε τα παιδιά μας τονίζοντας πάντα τις ικανότητές τους.
- Μιλάμε με θετικά επιχειρήματα μόνο και επιβραβεύουμε την σωστή συμπεριφορά.
- Δημιουργούμε περιβάλλον ασφάλειας για συζήτηση και μαθαίνουμε πώς νιώθουν, πώς επιτυγχάνουν κάποιες φορές, ποιες δυσκολίες έχουν, ποιες εναλλακτικές λύσεις έχουν, τι θέλουν, πώς προσπαθούν και τι χρειάζονται.
- Αφού μιλήσουμε για το τι τα απασχολεί, δείχνουμε κατανόηση σε ό,τι πήγε λάθος και τα ενθαρρύνουμε να αλλάξουν τον τρόπο συμπεριφοράς τους.
- Αποφεύγουμε τις αρνητικές λέξεις και την έντονη επίπληξη.
- Δίνουμε πρακτικές συμβουλές.
- Προκαλούμε τα παιδιά να δουν την συγκεκριμένη κατάσταση με ματιά σαν να είναι άλλο παιδί-παρατηρητής.
- Η ομαδική άθληση βοηθάει τα παιδιά με ΔΕΠ-Υ να διευρύνουν τις κοινωνικές τους δεξιότητες. Μέσα σε ένα δομημένο πλαίσιο ενός «ομαδικού παιχνιδιού», με κανόνες και συγκεκριμένες «εντολές» το παιδί συντονίζει σκέψη και πράξη, καταλαβαίνει ότι γίνεται αποδεκτό, συνεργάζεται με τους συμπαίκτες του, μοιράζεται συναισθήματα, έχει κοινούς στόχους.
- Εμπλεκόμαστε και εμείς οι ίδιοι στο παιχνίδι βάζοντας τα κατάλληλα όρια.
- Με τις κατάλληλες παρεμβάσεις και συμβουλές ενός θεραπευτή ΔΕΠΥ, προλαμβάνουμε την κακή διαχείριση δύσκολων περιστατικών στη ζωή των παιδιών με ΔΕΠΥ και αν μη τι άλλο, τις διαχειριζόμαστε έγκαιρα.
Στην εφηβεία ο ρόλος των φίλων είναι ακόμη πιο σημαντικός γιατί μέσα από τις φιλικές σχέσεις ο έφηβος αναπτύσσει την προσωπικότητά του και οδηγείται ομαλότερα στην ανεξαρτητοποίηση.Ένας τρόπος για την καλλιέργεια της φιλίας είναι η ανάπτυξη δυαδικών σχέσεων. Το παιδί με ΔΕΠΥ θα σχετιστεί πιο εύκολα σε ατομικό επίπεδο, παρά σε ομαδικό. Φροντίζουμε λοιπόν να ενισχύουμε τη φιλία με ένα άλλο παιδί, το οποίο θα επιλέξει ο έφηβος, καλώντας το σπίτι ή οργανώνοντας εξόδους που ενδιαφέρουν και τα δύο παιδιά.
Μερικές φορές ο έφηβος με ΔΕΠΥ χρειάζεται υπενθύμιση για την εφαρμογή βασικών κανόνων. Επομένως, προτού δεχθεί την επίσκεψη ενός φίλου, ή προτού ξεκινήσει για την έξοδο με την παρέα, είναι καλό να τον βοηθήσουμε να ανακαλέσει τους κανόνες που πρέπει να θυμάται.Τέλος, είναι σημαντικό να θυμούνται οι γονείς ότι η φιλία είναι κάτι που πρέπει να απολαμβάνει ο έφηβος και όχι κάτι που πρέπει να γίνει αναγκαστικά.
