Εναλλακτική λύση στην τιμωρία
Όταν οι γονείς θέλουν να διδάξουν στα παιδιά τους όρια, συνήθως χρησιμοποιούν την αμοιβή ή την τιμωρία ως μεθόδους. Ωστόσο, οι μέθοδοι αυτοί έχουν κάποια βασικά μειονεκτήματα. Η πιο αποτελεσματική μέθοδος στην σύγχρονη Παιδοψυχολογία είναι «η μέθοδος των λογικών συνεπειών».
Οι λογικές συνέπειες αναφέρονται στα λογικά αποτελέσματα που ακολουθούν μια συμπεριφορά, είτε είναι επιθυμητή είτε όχι (π.χ. αν το παιδί πάει αδιάβαστο στο σχολείο, θα “εκτεθεί” στον δάσκαλο και στους συμμαθητές του, αν αρνείται να φάει θα πεινάσει μέχρι να αναζητήσει μόνο του το φαγητό). Στην ουσία, δηλαδή, αν το παιδί παραβεί τα όρια και προβεί σε λανθασμένες συμπεριφορές, θα δεχτεί τις λογικές συνέπειες των πράξεων του και όχι μια “άσχετη” και αυθαίρετη τιμωρία.Ας δούμε τώρα με παραδείγματα τις διαφορές μεταξύ επιβολής τιμωρίας και επεξήγησης των λογικών συνεπειών.
1. Οι λογικές συνέπειες αναγνωρίζουν τα δικαιώματα και τις ευθύνες των παιδιών, ενώ η τιμωρία εκφράζει την δύναμη της εξουσίας που την εφαρμόζει, πχ.: “Καταλαβαίνω πως θέλεις να απολαύσεις την ταινία, όμως εγώ και η μητέρα σου είμαστε κουρασμένοι και θέλουμε να κοιμηθούμε. Χαμήλωσέ την ή πήγαινε στο δωμάτιο σου. Εσύ αποφασίζεις” (λογικές συνέπειες).Αντίθετα είναι λάθος να πούμε “Σου είπα να κλείσεις την τηλεόραση! Τι δεν καταλαβαίνεις; Η μητέρα σου και εγώ θέλουμε να κοιμηθούμε!” (τιμωρία).
2. Οι λογικές συνέπειες έχουν άμεση σχέση με την συμπεριφορά, ενώ η τιμωρία είναι αυθαίρετη, πχ.: “Σήμερα θα σκουπίσω το σπίτι. Αλλά όσο έχεις πεταμένα τα παιχνίδια στο πάτωμα, δεν μπορώ. Για αυτό πρέπει να τα μαζέψεις, αλλιώς θα τα πετάξω. Εσύ αποφασίζεις” (λογικές συνέπειες). Αντίθετα το παράδειγμα τιμωρίας είναι το εξής : “Χίλιες φορές σου έχω πει να μαζεύεις τα παιχνίδια σου! Τώρα πως θα σκουπίσω εγώ; Ξέχνα την σαββατιάτικη έξοδο!” (τιμωρία).
3. Οι λογικές συνέπειες δεν φέρουν κανένα στοιχείο κριτικής, ενώ η τιμωρία είναι προσωπική και περιέχει κριτική, πχ.: “Πήρες το κινητό χωρίς την άδειά μου και το έχασες. Πως σκέφτεσαι να το αντικαταστήσεις;” (λογικές συνέπειες). “Πήρες το κινητό χωρίς την άδειά μου! Αυτό λέγεται κλέψιμο! Και επιπλέον το έχασες! Για τιμωρία θα σου στερήσω το χαρτζιλίκι τριών μηνών!” (τιμωρία). Στη δεύτερη περίπτωση της τιμωρίας προσβάλουμε το παιδί χαρακτηρίζοντάς το και επιβάλλοντάς του μια αυθαίρετη και αυστηρή τιμωρία.
4. Στις λογικές συνέπειες ο τόνος της φωνής του γονέα είναι σταθερός και δίκαιος, ενώ στην τιμωρία υπάρχουν απειλές και έλλειψη σεβασμού.Για παράδειγμα: “Έχουμε πει ότι θα παίζεις με τον σκύλο μόνο όταν φροντίζεις για το φαγητό και το νερό του. Σήμερα δεν το έκανες. Μπορείς να προσπαθήσεις ξανά αύριο”. Αντιθέτως: “Αφού δεν φρόντισες για το φαγητό και το νερό του σκύλου, δεν θα παίξεις μαζί του. Έτσι θα μάθεις να είσαι υπεύθυνος/η!” (αυτή είναι μια λανθασμένη τιμωρία).
5. Οι λογικές συνέπειες επιτρέπουν την επιλογή, ενώ η τιμωρία επιβάλει την υπακοή, πχ.: “Μπορείτε να παίξετε ήρεμα ή να πάτε στα δωμάτιά σας. Εσείς επιλέγετε” (λογικές συνέπειες). “Σταματήστε τώρα να κάνετε φασαρία, αλλιώς ξεχάστε την βόλτα μετά” (τιμωρία).
Με τα παραπάνω παραδείγματα, γίνεται κατανοητό ότι οι λογικές συνέπειες μιας παράβασης ορίου ενισχύουν την αυτοπεποίθηση. Η λογική συνέπεια δεν εμπεριέχει απειλές, αλλά αποσκοπεί στο να μην υποκύπτουμε σε κάθε επιθυμία του παιδιού. Η γνώση των συνεπειών αναθέτει στο παιδί την ευθύνη των πράξεών του, αφήνοντάς το να επιλέξει εκείνο τον τρόπο.Μπορεί να φαίνεται και να είναι δύσκολο να τεθούν όρια και πόσο μάλλον με τον σωστό τρόπο αλλά αξίζει πάντα τον κόπο η προσπάθεια αυτή μιας και τα οφέλη των ορίων στα παιδιά είναι υψίστης σημασίας. Ας τα θυμηθούμε τώρα επιγραμματικά.
Ενσυναίσθηση: Όταν τα παιδιά μαθαίνουν να βάζουν όρια στον εαυτό τους, μαθαίνουν επίσης να σέβονται τους άλλους. Επομένως, το να μπορεί να συμπάσχει διευκολύνει το παιδί να καταλάβει τι θέλουν και τι χρειάζονται οι άλλοι, καθώς και τι θέλουν και τι χρειάζονται από τo ίδιo.
Εμπιστοσύνη: Είναι δύσκολο για ένα παιδί να βαδίζει χωρίς να ξέρει τι να κάνει και τι να μην κάνει σε έναν κόσμο γεμάτο όρια, γιατί σε έναν κόσμο γεμάτο αβεβαιότητες και πολλά πράγματα που δεν έχει μάθει, το παιδί χρειάζεται γνώση και ένα όριο για να θέσει στον εαυτό του. Επομένως, τα όρια θα είναι χρήσιμα για να αποτρέψουν τα παιδιά από το να αισθάνονται ανασφάλεια και να ενισχύσουν το αίσθημα ασφάλειας. Τα όρια θα τους εξασφαλίσουν το να ξέρει να προβλέπει τέτοιες καταστάσεις.
Αυτοαντίληψη: Η έλλειψη ορίων για τα παιδιά μειώνει ή παραμορφώνει την αντίληψή τους για τον εαυτό τους. Η αδυναμία ενός ατόμου να μάθει όρια ως παιδί μπορεί να οδηγήσει σε μια ναρκισσιστική προσωπικότητα.Σαν αποτέλεσμα, το παιδί μπορεί να πιστεύει ότι όλοι και τα πάντα γύρω του είναι υποχρεωμένοι να εξυπηρετούν τις επιθυμίες και τις ανάγκες του και μπορεί να επηρεαστεί αρνητικά όταν δεν παίρνει αυτό που θέλει. Για μια υγιή προσωπικότητα και κατανόηση του εαυτού τους, είναι σημαντικό τα παιδιά να μάθουν ποια είναι τα όριά τους.
Ισορροπία δύναμης: Όταν οι γονείς δεν θέτουν όρια ή επιτρέπουν στα παιδιά τους να αποφασίσουν τι γίνεται στο σπίτι, η ισχύς πηγαίνει προς το παιδί. Αυτό είναι επιβλαβές τόσο για τους γονείς όσο και για τα παιδιά.
Αυτοπειθαρχία: Ο καθορισμός ορίων για τα παιδιά συμβάλλει στη βελτίωση των δεξιοτήτων αυτοπειθαρχίας τους. Ένα παιδί που μεγαλώνει με υγιή όρια μπορεί να μάθει τι πρέπει και τι δεν πρέπει να κάνει και στο μέλλον μπορεί να αναπτύξει στρατηγικές για τον επιτυχή έλεγχο των συναισθημάτων, των σκέψεων και συμπεριφορών του.
Δεξιότητες αντιμετώπισης προβλημάτων: Ο καθορισμός ορίων διδάσκει στα παιδιά να αντιμετωπίζουν τα αρνητικά συναισθήματα και τις εμπειρίες που έχουν όταν τίθενται τα όρια. Το να βοηθήσετε το παιδί να βιώσει και να κατανοήσει αυτό το συναίσθημα και να αναπτύξει τις δεξιότητες αντιμετώπισης προβλημάτων του αντί να τις εγκαταλείψει, είναι χρήσιμο για την υγιή ανάπτυξη του παιδιού.
ψυχοθεραπευτές στο χώρο σας στην Αθήνα
