Επιβράβευση και τιμωρία στα παιδιά
Τα παιδιά αναπτύσσουν την ικανότητα να αντιλαμβάνονται τι θεωρείται καλό ή κακό ανάλογα με το παράδειγμα των γονέων τους, αλλά και μέσω των αντιδράσεων των γονιών απέναντι στη συμπεριφορά τους. Ωστόσο, έχουν ανάγκη να παίρνουν πρωτοβουλίες, να έχουν την αίσθηση σκοπού και να λαμβάνουν δράση προς επίτευξη στόχων που τα ίδια θέτουν.
Η επίλυση του ζητήματος εξαρτάται από το κατά πόσο ένα παιδί θα μάθει να θέτει στόχους και να παίρνει πρωτοβουλίες που να του προσφέρουν ευχαρίστηση, έχοντας παράλληλα τους απαραίτητους ηθικούς φραγμούς, πχ.θα μπορεί να ακούσει μουσική το μεσημέρι αν θέλει, αλλά θα το κάνει χαμηλόφωνα γιατί μπορεί να ενοχλεί τους άλλους.
Η ανταμοιβή-τιμωρία είναι μια σημαντική μέθοδος για τη διασφάλιση της αλλαγής συμπεριφοράς στα παιδιά. Για να υποστηρίξετε τη συμπεριφορά διατήρησης των ορίων, μπορείτε να επιβραβεύσετε το παιδί και να τιμωρήσετε το παιδί για απόπειρες υπέρβασης των ορίων. Ως αμοιβή/επιβράβευση θεωρούμε ό,τι βιώνεται ως θετικό από το παιδί, πχ. γλυκό, παιχνίδι, βόλτα, έπαινος.
Aκόμα και μια αρνητική σημασία από το γονιό σε μια αρνητική συμπεριφορά του παιδιού μπορεί να εκληφθεί ως αμοιβή, πχ. το παιδί μάς ενοχλεί ενώ συζητούμε και διακόπτουμε για να του βάλουμε τις φωνές. Αυτή η αρνητική σημασία βιώνεται ως επιβράβευση από το παιδί παρά ως τιμωρία, επειδή αυτό που ήθελε ήταν η σημασία του γονέα και τελικά την πήρε.
Ως τιμωρία θεωρούμε κάθε τι που βιώνεται ως αρνητικό από το παιδί πχ. φωνές, απόσυρση προνομίου ή στέρηση άλλου πράγματος που αρέσει στο παιδί. Ωστόσο, όλα αυτά μπορεί να είναι σχετικά, π.χ. η τιμωρία σε ένα δωμάτιο γεμάτο παιχνίδια μπορεί να λειτουργήσει ως αμοιβή για το παιδί παρά ως τιμωρία.
Στόχος της αμοιβής είναι να ενισχύσει την επιθυμητή συμπεριφορά για να γίνεται πιο συχνά. Στόχος της τιμωρίας είναι να μειώσει/σταματήσει την ανεπιθύμητη συμπεριφορά. Υπάρχει θετική και αρνητική αμοιβή και τιμωρία.
Θετική Αμοιβή = δίνετε κάτι στο παιδί που του αρέσει
Αρνητική Αμοιβή = αφαιρείτε από το παιδί κάτι που το ενοχλεί
Θετική Τιμωρία = δίνετε κάτι στο παιδί που το ενοχλεί
Αρνητική Τιμωρία = αφαιρείτε από το παιδί κάτι που του αρέσει
Η θετική τιμωρία είναι καλό να αποφεύγεται, γιατί εκλαμβάνεται ως εκδίκηση από τα παιδιά και έτσι νιώθουν ανεπιθύμητα, αδικημένα και αντιδρούν επιθετικά ή παθητικά ή να παρουσιάζουν χαμηλή αυτοεκτίμηση, άγχος, κατάθλιψη.Σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να ασκείται βία στο παιδί, είναι ενάντια στο νόμο και προκαλεί ψυχικά τραύματα, ακόμα και αν αυτά δεν είναι άμεσα εμφανή.Είναι αποδεδειγμένα καλύτερα ως τακτική να επιβραβεύουμε περισσότερο τις θετικές συμπεριφορές του παιδιού παρά να τιμωρούμε τις αρνητικές.
Η ανάγκη κάθε παιδιού να ευχαριστεί τους γονείς του είναι έμφυτη, καθώς από αυτούς εξαρτάται η επιβίωση, η ευημερία και η αυτοεκτίμηση του. Αν ένα παιδί αδιαφορεί συστηματικά για τις αντιδράσεις τους, είναι ένδειξη αναπτυξιακού προβλήματος ή ότι η σχέση γονέα-παιδιού είναι δυσλειτουργική. Ένα παιδί γενικά που παίρνει επιβράβευση θα προσπαθεί να δίνει συχνά στους γονείς του λόγους να το επιβραβεύσουν ξανά, αρκεί να ξέρει τι θα επιφέρει αυτό το αποτέλεσμα.
Στα μικρά παιδιά είναι σημαντικό να εξηγούμε γιατί δεν αποδεχόμαστε κάποιες συμπεριφορές, π.χ. αν πετάξει το φαγητό στο πάτωμα μπορεί να το πατήσουμε και να γλιστρήσουμε. Συχνά ξεχνάμε ότι αυτά που οι ενήλικες θεωρούμε αυτονόητα δεν είναι αυτονόητα για τα παιδιά.Τα παιδιά χρειάζονται εκπαίδευση, ενημέρωση και εξηγήσεις, με επανάληψη, μέχρι ένα παιδί να κατανοήσει και να υιοθετήσει καλές συνήθειες και συμπεριφορές.Είναι σημαντικό η αμοιβή και η τιμωρία να δίνονται έγκαιρα για να ταυτίζονται στο μυαλό του παιδιού με την ανάλογη πράξη, αλλιώς μπορεί να μπερδευτεί ως προς το γιατί ο γονιός του δίνει ή του παίρνει κάτι.
Οι τιμωρίες πρέπει να είναι ανάλογης βαρύτητας και σχετικές με την πράξη του παιδιού. Η τιμωρία ενός παιδιού που πετά όλα τα παιχνίδια στο πάτωμα μπορεί να είναι να τα μαζέψει ή να καθυστερήσει να πάει στο πάρκο, όχι να του απαγορευθεί η τηλεόραση για ολόκληρη εβδομάδα. Ο γονιός πρέπει να δείχνει επιείκεια στη συμπεριφορά του παιδιού ανάλογα με την ηλικία του και να το διδάσκει ουσιαστικά σωστές συμπεριφορές μέσα από εξηγήσεις, προτροπές και παραδείγματα. Δεν πρέπει να φορτώνονται ενοχές τα παιδιά, αλλά να μαθαίνουν τις λογικές συνέπειες των πράξεών τους, κάτι που είναι αποτελεσματικότερο από την τιμωρία.
Ο ρόλος ενός γονέα παιδιού προσχολικής ηλικίας είναι αρκετά δύσκολος, ανάλογα και με τα βιώματα και τις συνθήκες ζωής της κάθε οικογένειας. Οι γονείς χρειάζονται πολλή υπομονή, κατανόηση, ενσυναίσθηση και συχνά και οι ίδιοι στήριξη για να αντεπεξέλθουν στις προκλήσεις. Κατανόηση είναι να καταλαβαίνω ότι για το παιδί μου κάτι είναι σημαντικό, έστω και αν για μένα μπορεί να μην είναι, και να το σέβομαι.
Η ενσυναίσθηση είναι η ικανότητα μας να μπαίνουμε στη θέση του άλλου, να νιώθουμε αυτό που νιώθει. Κατέχοντας εκ φύσεως κάποιοι γονείς αυτή την ικανότητα και αναπτύσσοντας την άλλοι μέσω εκπαίδευσης και στήριξης, μπορούμε να κατανοήσουμε για παράδειγμα ότι η έντονη αντίδραση του παιδιού μας επειδή του φορέσαμε το παπούτσι ενώ ήθελε να το φορέσει μόνο του δεν είναι τόσο παράλογη όσο μας φαινόταν αρχικά.
Αν ήμασταν κι εμείς δίχρονο που κτίζει την αυτοπεποίθηση και αποζητά την ανεξαρτησία του, θα το βιώναμε κι εμείς πιθανότατα ως πλήγμα. Μια τέτοια στάση δε λύνει φυσικά όλες τις συγκρούσεις, αλλά τις μειώνει. Κατανοώντας το παιδί μας, θυμώνουμε λιγότερο μαζί του, μπορούμε να εκφράσουμε λεκτικά την κατανόηση μας προς αυτό και να βοηθήσουμε και το ίδιο να ηρεμήσει γρηγορότερα.
εργοθεραπευτές στο χώρο σας στην Αθήνα
