Οι λόγοι που τα παιδιά λένε ψέματα

Όλοι γνωρίζουμε ότι τα παιδιά κάποια στιγμή θα πουν ψέματα. Είτε πρόκειται για φανταστικά γεγονότα και υπερβολές είτε για εσκεμμένη απόκρυψη της αλήθειας, τα ψέματα είναι ένα ζήτημα που αναπόφευκτα προκύπτει. Οι γονείς χρειάζεται να κατανοήσουν για ποιους λόγους τα παιδιά λένε ψέματα και να είναι σε ετοιμότητα να αντιμετωπίσουν το ζήτημα.

Στην πραγματικότητα, κυρίως τα παιδιά της προσχολικής ηλικίας, πολύ εύκολα (και πολύ πειστικά μερικές φορές) «αλλάζουν λίγο» την αλήθεια. Μια τέτοια συμπεριφορά αποτελεί μια απόλυτα φυσιολογική φάση της ανάπτυξης τους. Ένα παιδί σταματά να λέει ψέματα περίπου στην ηλικία των 5 έως 6 ετών, όταν δηλαδή μπορεί να διαχωρίσει καλύτερα τη φαντασία από την πραγματικότητα και να καταλάβει την έννοια του σωστού και του λάθους.

Επιπλέον, για να πει ψέμα το παιδί προϋποθέτει ενεργές και ώριμες εκτελεστικές λειτουργίες, όπως η πρόβλεψη και ο προγραμματισμός, η δυνατότητα να τροποποιεί την συμπεριφορά του, να ενσωματώνει τις πληροφορίες και να τις χειρίζεται προς όφελός του.

Ως γονέας, είναι σημαντικό να δίνετε σ’ αυτά τα μικρά ψέματα την πραγματική τους διάσταση αντί να τα βλέπετε ως ένα δυσεπίλυτο πρόβλημα. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό, πριν αντιδράσουν οι γονείς στα συνηθισμένα αυτά ψέματα, να σκεφτούν την ηλικία του παιδιού, παράλληλα δε να προβληματιστούν για τα πιθανά κίνητρα που βρίσκονται πίσω από αυτά. Στη συνέχεια πρέπει να προβληματιστούν για τον τρόπο και την έκταση της δικής τους αντίδρασης, στοιχεία που αποτελούν καθοριστικό παράγοντα στην διαπαιδαγώγηση που θέλουν να δώσουν στο παιδί τους.

Ας δούμε λοιπόν τους λόγους για τους οποίους ένα παιδί θα έλεγε ψέμματα.

Τα μικρά παιδιά λένε συχνά μικρά ψέματα χωρίς κακές προθέσεις. Από την ηλικία των 2 έως και περίπου 5 ετών, ένα παιδί θα πει ψέματα για να αποφύγει την τιμωρία ή από φόβο μην δυσαρεστήσει τους γονείς του. Πάνω από όλα θα προσπαθήσει να κρύψει μια αταξία που έκανε και το έχει μετανιώνει. Σε αυτήν την ηλικία, ακόμα δεν αντιλαμβάνεται τη διαφορά μεταξύ καλών (λέω την αλήθεια) και κακών πράξεων (λέω ένα ψέμα).
Επίσης, πριν από την ηλικία των 5 ή 6 ετών, ένα παιδί δεν είναι σε θέση να κάνει την διάκριση ανάμεσα στην πραγματικότητα και τη φαντασία, επομένως μπορεί να μεταμορφώσει την αλήθεια για να διασκεδάσει, να κάνει τους γονείς ή τους φίλους του να γελάσουν ή ακόμα να δημιουργήσει μια πραγματικότητα που του φαίνεται πιο ενδιαφέρουσα. Για παράδειγμα, μπορεί να πει ότι ο μπαμπάς του είναι εξερευνητής, ότι έχει για κατοικίδιο ένα σπάνιο ζώο του δάσους ή ότι είναι νεράιδα. Αυτές οι «εφευρέσεις» είναι περισσότερο μια αντανάκλαση των ονείρων, των επιθυμιών του παιδιού ή ακόμα και μια επίδραση των ιστοριών που του διαβάζουμε παρά ουσιαστικά ψέματα.
Τα παιδιά ψεύδονται για να πάρουν κάτι ή να αποφύγουν κάτι που δεν επιθυμούν. Αυτά είναι τα πιο κοινά κίνητρα ενός παιδιού.
Αλλοιωμένη αίσθηση πραγματικότητας: Μερικές φορές τα παιδιά, ειδικά τα μικρότερα, μπορεί πραγματικά να πιστέψουν ότι έχουν κάνει κάτι και να το αναφέρουν ως αληθινό γεγονός. Τότε, τα βοηθάμε να ενισχύσουν τη μνήμη τους και να διαχωρίσουν την πραγματικότητα από τη φαντασία.
Λευκά ψέματα: Τα ψέματα αυτά όταν λέγονται δεν βλάπτουν, ενώ συχνά μπορεί να λέγονται και για την προστασία κάποιου. Τα λευκά ψέματα και οι περιστάσεις στις οποίες λέγονται εμπίπτουν στην ομπρέλα των κοινωνικών δεξιοτήτων.
Αποφυγή της τιμωρίας. Όταν το παιδί φοβάται μια πολύ αυστηρή τιμωρία, μπορεί να χρησιμοποιήσει το ψέμα με την ελπίδα να «γλυτώσει», έστω και προσωρινά, ή να «μειώσει» την τιμωρία.
Ανάγκη να διαγράψει κάποιο λάθος του. Όταν το παιδί κάνει μια σκανταλιά και στη πορεία νιώσει ότι ίσως θα εξευτελιστεί, κάνει απεγνωσμένες προσπάθειες να εξαφανίσει τη δυσάρεστη αυτή κατάσταση, χρησιμοποιώντας το ψέμα, αλλά και επιμένοντας στο ψέμα του.
Δοκιμή μιας νέας συμπεριφοράς: Μόλις ανακάλυψαν αυτή την καινούρια συμπεριφορά και την δοκιμάζουν για να δουν τι πρόκειται να συμβεί.
Χαμηλή αυτοεκτίμηση: Τα παιδιά που δεν έχουν καλή αυτοεκτίμηση μπορεί να λένε οφθαλμοφανή ψέματα για να φανούν πιο ξεχωριστά, εντυπωσιακά ή ταλαντούχα στα μάτια των άλλων.
Πρόκληση ή αποφυγή προσοχής: Τα παιδιά που βιώνουν έντονο άγχος ή έχουν κάποια συναισθηματική δυσκολία μπορεί να λένε ψέματα για τα συμπτώματά τους ώστε να τραβήξουν την προσοχή αναζητώντας περισσότερη φροντίδα, ή να ελαχιστοποιούν αυτό που τα απασχολεί επειδή δεν θέλουν να ανησυχούν οι άλλοι για εκείνα.
Χρησιμοποιεί το ψέμα για να καλύψει ανάγκες: στοργή, σημασία, ασφάλεια.
Παρορμητικότητα: Συχνά τα παιδιά απαντούν στις ερωτήσεις μας προτού το καλοσκεφτούν και ιδιαίτερα τα παιδιά με παρορμητικού τύπου ΔΕΠ-Υ
Εδραίωση ανεξαρτησίας: Το παιδί αρχίζει να ανακαλύπτει τον εαυτό του. Για να επιβεβαιώσει την ανεξαρτησία του χρησιμοποιεί το ψέμα σαν το “μυστικό” που το βοηθά να ξεφύγει από τον έλεγχο των γονέων του.
Μαθαίνει να χρησιμοποιεί το ψέμα, αφού έρχεται σε επαφή με αυτό στις κοινωνικές του σχέσεις, στις σχέσεις του με τους ενήλικες πχ.: όταν τους ζητούν στο τηλέφωνο και λένε στο παιδί «πες ότι δεν είμαι εδώ», όταν λένε στο παιδί «δεν είναι ανάγκη να το πούμε αυτό στον μπαμπά», στις ταινίες που βλέπει καθημερινά στην τηλεόραση και στις ψεύτικες υποσχέσεις που ακούει εντός διάφορων πλαισίων. Συνεπώς, το παιδί αντιλαμβάνεται και διαπιστώνει ότι δεν είναι ανάγκη να λέει πάντα την αλήθεια.