Η ΔΕΠΥ επηρεάζει την μνήμη;
Η Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ) είναι μία διαταραχή του κεντρικού νευρικού συστήματος (Νευροαναπτυξιακή) και επηρεάζει στην Ευρώπη γύρω στο 3% των ανηλίκων και το 4% των ενηλίκων. Τα βασικά της χαρακτηριστικά είναι η απροσεξία, η παρορμητικότητα και η υπερκινητικότητα. Δευτερευόντως συχνά υπάρχει και αναβλητικότητα, δυσκολία διαχείρισης χρόνου, συναισθημάτων, οργάνωσης και δυσκολίες μνήμης.
Συναντάται σε 3 τύπους: Απρόσεκτο, υπερκινητικό παρορμητικό και συνδυασμένο τύπο. Συνηθισμένες δυσκολίες που υπάρχουν πιο συχνά σε άτομα με ΔΕΠΥ είναι:διαταραχές συναισθήματος, αγχώδεις διαταραχές, ειδικές μαθησιακές δυσκολίες (π.χ. δυσλεξία, δυσορθογραφία, δυσαριθμησία) και άλλες διαταραχές (πχ. εξαρτήσεις από αλκοόλ ή ουσίες, διαταραχές τικ).
Τα συμπτώματα της ΔΕΠΥ προέρχονται από δυσκολία των ατόμων αυτών με τις «επιτελικές λειτουργίες» του εγκεφάλου τους. Η δουλειά τους είναι να «επιτρέπουν σε ένα άτομο να αναλογιστεί το μέλλον του και μετά να ελέγξει την συμπεριφορά του ώστε να επιτύχει τους στόχους του και την μακροχρόνια ευημερία του.
Στην ουσία, επιτρέπουν σε κάποιον να οργανωθεί και να ολοκληρώσει δράσεις οι οποίες θα τον βοηθήσουν να έχει ένα καλό μακροχρόνιο αποτέλεσμα, χωρίς να υπάρχει κάποια άμεση επιβράβευση. Διαφορετικά άτομα με ΔΕΠΥ έχουν δυσκολίες με διαφορετικές επιτελικές λειτουργίες, όπως επίσης και σε διαφορετικό βαθμό, οι οποίες είναι η αυτοεπίγνωση, η αναστολή και ο αυτοέλεγχος, η μνήμη εργασίας, η διαχείριση χρόνου και των συναισθημάτων, η αυτοκινητοποίηση και η αυτοοργάνωση.
Σήμερα όμως θα ασχοληθούμε εκτενέστερα με τη μνήμη. Η μνήμη αναφέρεται στην ικανότητα του εγκεφάλου, με την οποία το άτομο κατορθώνει να αποθηκεύει και να ανακτά πληροφορίες για ένα μικρό ή/και μεγάλο χρονικό διάστημα μετά την απόκτησή τους.
Η μνήμη αποτελεί βασικό στοιχείο της διαδικασίας της μάθησης. Το παιδί καλείται να συγκρατήσει πληροφορίες στον εγκέφαλό του και να τις ανακαλέσει όταν χρειαστεί. Οποιαδήποτε δυσκολία στη μνήμη επομένως, παρεμποδίζει τη μάθηση και προκαλεί μαθησιακές δυσκολίες σε όλους τους τομείς. Έρευνες που έχουν γίνει έχουν τεκμηριώσει πως τα παιδιά με ειδικές μαθησιακές δυσκολίες έχουν περισσότερα ελλείμματα στη μνήμη από τα παιδιά χωρίς ειδικές μαθησιακές δυσκολίες.
Ας δούμε παρακάτω τα είδη μνήμης.
- Η αισθητήρια μνήμη έχει την πιο μικρή διάρκεια, αποθηκεύει δεδομένα για λίγα κλάσματα του δευτερολέπτου. Οι ακατέργαστες πληροφορίες που συγκεντρώνονται μέσω των αισθήσεων μας(όραση, ακοή, γεύση, όσφρηση,αφή) κατευθύνονται προς μια αισθητήρια αποθήκη.
- Η βραχυπρόθεσμη μνήμη μπορεί να οριστεί ως ο μηχανισμός της μνήμης που μας επιτρέπει να διατηρούμε μια περιορισμένη ποσότητα πληροφοριών για ένα μικρό χρονικό διάστημα. Είναι γνωστή και ως ενεργή ή εργατική μνήμη. Συγκρατεί προσωρινά τις πληροφορίες, για 10-20 δευτερόλεπτα, αλλά είναι ζωτική για όποια δραστηριότητα απαιτεί συνειδητή σκέψη ακόμη και μια απλή δραστηριότητα όπως η κατανόηση μιας πρότασης. Έτσι, η βραχυπρόθεσμη μνήμη έχει 2 κύριες ιδιότητες:περιορισμένη χωρητικότητα και πεπερασμένο χρονικό διάστημα.
- Η μακροπρόθεσμη μνήμη επιτρέπει να αποθηκεύουμε πληροφορίες και γεγονότα που έχουν συγκεντρωθεί κατά τη διάρκεια της ζωής μας. Αυτές περιλαμβάνουν αναμνήσεις, όπως τι φάγαμε εχθές, αλλά και πιο σημαντικά γεγονότα π.χ. γεννήσεις, θάνατοι. Η μακρόχρονη μνήμη χωρίζεται περαιτέρω σε υποκατηγορίες, ανάλογα με το είδος των αποθηκευμένων πληροφοριών.
Η ΔΕΠΥ συχνά σχετίζεται με δυσκολίες στη μνήμη εργασίας (working memory), η οποία είναι η ικανότητα διατήρησης και χρήσης πληροφοριών στο μυαλό για την εκτέλεση εργασιών. Αυτή η αδυναμία επηρεάζει την ικανότητα του ατόμου να ανακαλεί και να συνδυάζει πληροφορίες, δυσκολεύοντας την εκμάθηση και την εκτέλεση καθημερινών δραστηριοτήτων.
Τα άτομα με ΔΕΠ-Υ λόγω της διάσπασης της προσοχής τους δυσκολεύονται να επιστρέψουν σε δουλειές που έκαναν. Αυτό είναι ένα κοινό χαρακτηριστικό των ατόμων με ΔΕΠ-Υ, δυσκολεύονται να επιστρέφουν σ’ αυτό που μόλις έκαναν ή να ολοκληρώσουν ένα στόχο τους, με αποτέλεσμα να συνεχίζουν με κάτι άλλο.
Η μνήμη εργασίας είναι ένα είδος βραχυχρόνιας μνήμης το οποίο βοηθάει κάποιον να θυμάται τι στοχεύει να κάνει και τις σχετικές λεπτομέρειες για τις απαιτούμενες δράσεις. Κάποιος που έχει μειωμένη μνήμη εργασίας μπορεί να ξεχάσει πιο εύκολα αυτό που θέλει να κάνει αν του αποσπάσει κάτι την προσοχή. Μπορεί να μην θυμάται τι ήθελε να πει, γιατί μπήκε στο δωμάτιο, τι πληροφορία του είπαν αν δεν την σημειώσει.
Η εργαζόμενη μνήμη είναι υπεύθυνη για τη διατήρηση και τον χειρισμό πληροφοριών στο μυαλό για σύντομες περιόδους. Τα άτομα με ΔΕΠΥ μπορεί να έχουν δυσκολία στην εργαζόμενη μνήμη, γεγονός που μπορεί να τους δυσκολέψει να θυμούνται και να διαχειρίζονται πολλές εργασίες ταυτόχρονα. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε αυξημένη δυσκολία στη διαχείριση του γνωστικού φορτίου που σχετίζεται με την εναλλαγή εργασιών.
Η ΔΕΠΥ λοιπόν επηρεάζει τη μνήμη εργασίας ως προς τη διατήρηση πληροφοριών, την επεξεργασία αυτών των πληροφοριών και την διαδικασία της μάθησης. Συνοψίζοντας άτομα με ΔΕΠΥ δυσκολεύονται να κρατήσουν πληροφορίες στη μνήμη τους για όσο χρειάζεται, γεγονός που οδηγεί σε ξεχασιά και δυσκολία στην παρακολούθηση οδηγιών.
Ταυτόχρονα, εκδηλώνονται δυσκολίες στην επεξεργασία των πληροφοριών και στο συνδυασμό τους, κάτι που επηρεάζει την ικανότητα λήψης αποφάσεων και την αποτελεσματική χρήση των εκτελεστικών λειτουργιών. Και τέλος, οι δυσκολίες στη μνήμη εργασίας αντικατοπτρίζουν τις ευρύτερες δυσκολίες στη μάθηση και την προσοχή που αντιμετωπίζουν τα άτομα με ΔΕΠΥ.
Σημαντικό είναι να γνωρίζουμε ότι δεν έχουν όλα τα άτομα με ΔΕΠΥ προβλήματα στη μνήμη εργασίας, αλλά η μνήμη εργασίας είναι μια από τις πιο συχνά επηρεαζόμενες εκτελεστικές λειτουργίες σε άτομα με τη διαταραχή.
