Αισθητηριακή δίαιτα είναι ο όρος που χρησιμοποιείται για να περιγράψει ένα λεπτομερές και στοχοκατευθυνόμενο καθημερινό πρόγραμμα αισθητηριακών δραστηριοτήτων, που βοηθά το παιδί να διατηρήσει ένα ομαλό επίπεδο διέγερσης και να είναι λειτουργικό καθ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας.
Τι είναι το επίπεδο διέγερσης; Επίπεδο διέγερσης αποκαλείται ο βαθμός ενεργοποίησης του οργανισμού (σώματος και νου).
Ένα παιδί με ομαλό επίπεδο διέγερσης βρίσκεται στην επιθυμητή ‘εγρήγορση’ που προωθεί τη μάθηση ή το παιχνίδι. Το ομαλό επίπεδο διέγερσης υπάρχει όταν το νευρικό σύστημα του παιδιού είναι ικανό να ρυθμίσει και να προωθήσει τις αισθητηριακές πληροφορίες που δέχεται από το περιβάλλον. Αποτέλεσμα: το παιδί μπορεί να εστιάσει την προσοχή του και να ακούσει, και κατ’ επέκταση να συμμετέχει ενεργά στην διαδικασία της μάθησης ή του παιχνιδιού.
Όταν καταγράφεται ένα υψηλό επίπεδο διέγερσης ή αλλιώς το παιδί εμφανίζεται σε υπερδιέγερση (κινείται συνεχώς, καλύπτει τα αυτιά του σε ξαφνικούς ήχους ή αναζητά συνεχώς οσφρητικά ερεθίσματα κ.τ.λ.), παρεμποδίζεται η λειτουργικότητα του παιδιού σε όλα τα περιβάλλοντα που αυτό συμμετέχει καθημερινά.
Συχνά, παρατηρείται τα παιδιά αυτά να μην μπορούν να ρυθμίσουν αισθητηριακά ερεθίσματα που για τους περισσοτέρους θεωρούνται επιθυμητά ή φυσιολογικά (όπως μια αγκαλιά ή ο ήχος της ηλεκτρικής σκούπας) και αντίθετα παρατηρείται να αναζητούν συνεχώς αισθητηριακό ερεθισμό (στριφογυρίζουν, αγγίζουν τα πάντα, μιλούν συνεχώς), χωρίς όμως να μπορούν να ηρεμήσουν. Αυτό έχει ως συνέπεια το να μην είναι σε θέση να οργανωθούν, να συγκεντρωθούν και να συμμετάσχουν σε μαθησιακή διαδικασία ή παιχνίδι.
Το παιδί με υψηλό επίπεδο διέγερσης εντοπίζεται συχνά από γονείς ή δασκάλους, καθώς υπάρχουν συχνά και σύνοδες μη αποδεκτές κοινωνικές συμπεριφορές: σηκώνεται στην τάξη, τοποθετεί μη βρώσιμα υλικά στο στόμα κ.λπ. Στην περίπτωση αυτή συχνά το παιδί φτάνει εγκαίρως σε κάποιον ειδικό.
Όταν καταγράφεται ένα χαμηλό επίπεδο διέγερσης ή αλλιώς το παιδί είναι «υποτονικό» ή «ληθαργικό», το παιδί δεν έχει το επίπεδο που απαιτείται για να συγκεντρωθεί, να ξεκινήσει ή να ολοκληρώσει μία δραστηριότητα ή να μεταβεί σε μία άλλη, καθώς είναι «αργό» και μη κινητοποιημένο. Στην κατάσταση αυτή δεν γίνεται εύκολα παραδοχή της δυσκολίας, αφού συνήθως λέγεται πώς «το παιδί δεν δημιουργεί προβλήματα και είναι ήσυχο».
Η αξιολόγηση του επιπέδου διέγερσης γίνεται με παρατήρηση του παιδιού και με χρήση ειδικών αξιολογητικών εργαλείων (όπως π.χ. το ερωτηματολόγιο Sensory Profile που συμπληρώνει συνήθως ο κηδεμόνας). Αφού αξιολογηθεί εάν υπάρχει δυσλειτουργία σε επίπεδο διέγερσης (υψηλό ή χαμηλό ή συνδυασμός) βάσει του αισθητηριακού προφίλ ενός παιδιού, λεπτομερούς κλινικής αξιολόγησης, συνεργασίας με το σχολείο και λήψης αναλυτικού ιστορικού και καταγραφής εβδομαδιαίου προγράμματος του παιδιού, ο εξειδικευμένος εργοθεραπευτής θα οργανώσει ένα ημερήσιο πρόγραμμα αισθητηριακών δραστηριοτήτων που αφορούν καθημερινές ρουτίνες (προετοιμασία για την μετάβαση σε ημερήσιες δραστηριότητες).
Επίσης θα δώσει δραστηριότητες για το έλεγχο του επιπέδου διέγερσης (π.χ. δραστηριότητες που βοηθούν να «κατέβει» όταν το παιδί βρίσκεται σε υψηλή κατάσταση ή αντίθετα δραστηριότητες για να «ανέβει» όταν συναντάται χαμηλά).
Η αισθητηριακή δίαιτα συνδυάζεται συνήθως- αναλόγως των αναγκών του παιδιού- με το πρωτόκολλο Wilbarger, απτικής απευαισθητοποίησης και στοματικής απευαισθητοποίησης, το οποίο απαιτεί ειδικό εργαλείο-βούρτσα (παρέχεται από το Κέντρο μας), εκπαίδευση του γονέα ή του ατόμου που θα την παρέχει από εξειδικευμένο εργοθεραπευτή και επανάληψη 8 με 10 φορών την ημέρα για όσο θεωρηθεί απαραίτητο (ελάχιστος μέσος όρος ένας μήνας και μπορεί να κριθεί αναγκαία επανάληψη για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα).
Ενδεικτικά, δραστηριότητες που μπορούν να προταθούν όταν ένα παιδί βρίσκεται σε υψηλό επίπεδο διέγερσης είναι:
- Αργή Ρυθμική Γραμμική κίνηση (εμπρός-πίσω σε μια κουνιστή καρέκλα, πάνω σε μια μπάλα αισθητικοκινητικής ή μέσα σε μια κουβέρτα-λύκρα).
- Βαθειά πίεση, πιέσεις στις αρθρώσεις, σφικτές αγκαλιές.
- Παροχή δυνατότητας κρυψώνας ή ήσυχης γωνίας (π.χ. σκηνής).
- Απτικός ερεθισμός (διάφορες μαλακές υφές-αντικείμενα για τα χέρια).
- Βαριά εργασία-ιδιοδεκτικός ερεθισμός (π.χ. να μεταφέρει αντικείμενα, να κουβαλά, να σπρώχνει, διαδρομή κάτω από έπιπλα, μονόζυγο).
- Ρούφηγμα (χυμός με καλαμάκι), μάσημα (τσίχλα).
- Ήρεμη μουσική.
- Μείωση ακουστικών και οπτικών ερεθισμάτων (κλείσιμο τηλεόρασης, χαμηλός φωτισμός).
- Ευχάριστες για το παιδί οσμές (βανίλια, λεβάντα κ.α.).
Αντίστοιχα, δραστηριότητες ενεργοποίησης όταν ένα παιδί παρουσιάζεται σε χαμηλό επίπεδο διέγερσης:
- Γρήγορες, μη ρυθμικές κινήσεις-στροφική κίνηση με αλλαγή κατεύθυνσης και ταχύτητας.
- Γρήγορη, μη προβλέψιμη κίνηση πάνω σε μια μπάλα αισθητικοκινητικής ή σε τραμπολίνο.
- Μη αναμενόμενη πίεση-γαργαλήματα-σκληρές επιφάνειες-δόνηση.
- Μάσημα κριτσανιστών, σκληρών τροφών-κρύα φαγητά, υγρά.
- Ελαφρύς ρουχισμός.
- Δυνατή γρήγορη μουσική-έντονος φωτισμός.
- Παιχνίδια με ήχο και φως.
- Δυνατές οσμές.
Όλες οι παραπάνω δραστηριότητες πρέπει να παρέχονται σε ένα ασφαλές περιβάλλον και να βασίζονται στο εσωτερικό κίνητρο του κάθε παιδιού, αφού ο απώτερος στόχος κάθε αισθητηριακής δίαιτας είναι κάθε ένα παιδί να εκπαιδευτεί ώστε να διατηρεί ένα ομαλό επίπεδο διέγερσης σε όλη την διάρκεια της ημέρας καθώς και να μάθει να αυτορυθμίζεται όταν βρίσκεται σε κατάσταση «υπέρ» ή «υπό» διέγερσης.
